Single-use plastics (SUP): maatregelen in Europa, Nederland en België

Dit is een premiumartikel. Premiumartikelen maken deel uit van het Normec Foodcare Kenniscentrum abonnement.  Alle kennis en ervaring vanuit elke expertise komt samen in de Kennisbank. Je vindt hier alle relevante informatie over diverse productgroepen en wetgeving. Benieuwd? Lees wat het Normec Foodcare Kenniscentrum jou kan bieden.

Er komt steeds meer plastic afval in het milieu terecht, zoals in zee (plasticsoep). De 10 meest op stranden gevonden wegwerpplastics vormen samen 43% van het zwerfafval in zee. Vistuig nog eens 27%. 1 van de doelstellingen van de Europese Green Deal is het beschermen van het milieu en de oceanen door bevorderen van circulaire economie en beter afvalbeheer. Door regels te bepalen aangaande de productie en verbruik van plastic materialen tracht men de afvalberg te verkleinen en zo dus ook de negatieve impact op het milieu te reduceren.

De volgende producten zijn voorbeelden van voedselverpakkingen die binnen de definitie van single-use plastics vallen: fastfoodverpakkingen of maaltijd-, broodjes-, wrap- en slaatjesdozen met koude of warme voedingsmiddelen en voedselverpakkingen voor verse of verwerkte voedingsmiddelen waarvoor geen verdere bereiding nodig is zoals fruit, groenten en desserten. De consument kan ze bijvoorbeeld kopen bij de supermarkt, horeca, op straat of op een festival. De regels gelden niet voor zorginstellingen en gesloten inrichtingen.

De landen van de Europese Unie worden verplicht tot het nemen van maatregelen om het verbruik van dit type verpakking te verminderen. Dit is 1 van de maatregelen die resulteert uit de EU-richtlijn aangaande verpakking en verpakkingsafval. De lidstaten hebben daarnaast de mogelijkheid om bepaalde maatregelen die zijn voorzien in de SUP-richtlijn met eigen maatregelen.

Europa

Volgende wegwerpproducten die geheel of gedeeltelijk uit plastic bestaan vallen onder de SUP-richtlijn:

• Voedselverpakkingen die bestemd zijn voor onmiddellijke consumptie, ter plaatse of om mee te nemen.
• Voedselverpakkingen waarbij er vanuit de verpakking wordt genuttigd.
• Voedselverpakkingen die gereed zijn voor consumptie zonder verdere bereiding (uitzondering wanneer het voor meerdere personen is).
• Zakjes en wikkels gemaakt van flexibel materiaal die voedingsmiddelen bevatten die bedoeld zijn om onmiddellijk uit het zakje of de wikkel te worden geconsumeerd, zonder verdere bereiding.
• Drankverpakkingen van maximaal drie liter voor het houden van vloeistof zoals drankflessen, doppen en deksels inbegrepen.
• Drinkbekers, doppen en deksels inbegrepen.
• Lichte plastic draagtassen met een wanddikte van minder dan 50 micron.

Voorbeelden van voedselverpakkingen die NIET vallen onder deze regeling vallen:

• verpakkingen voor droge voedingsmiddelen
• verpakkingen voor voedingsmiddelen die koud verkocht worden en verder moeten worden bereid,
• verpakkingen met meer dan een eenpersoonsportie of verkocht worden in meerdere eenheden van eenpersoonsporties.

Volgende maatregelen zijn opgenomen in deze SUP-richtlijn:

• Handelsverbod: Sinds 3 juli 2021 zijn er reeds de specifieke producten met een handelsverbod welke niet meer op de markt worden gebracht. Voorbeelden: plastic bordjes, plastic bestek, plastic roerstaafjes en rietjes, voedsel en drankverpakkingen (incl. drinkbekers) uit piepschuim, plastic ballonstokken.
• Uitgebreide producenten verantwoordelijkheid (UPV): Producenten gaan vanaf 2023/2024 meebetalen aan het inzamelen van afval en het opruimen van zwerfafval en aan het nemen van bewustwordingsmaatregelen voor consumenten.
• Markering: Voorgeschreven markeringen (vb. schildpadlogo) op de verpakkingen laten zien dat er kunststof in het product zit, dat het in de afvalbak thuishoort en dat zwerfafval negatieve effecten heeft op het milieu.
• Consumptiereductie: Vanaf 2022 moeten lidstaten zorgen voor minder gebruik van plastic on the-go verpakkingen (zoals drinkbekers en voedselcontainers).
• Product vereisten: Er moet gerecycled materiaal gebruikt worden in plastic flessen en vanaf 2024 moeten de doppen tijdens het gebruik vast blijven zitten aan de fles. Vanaf 2025 moeten PET-flessen voor minstens 25% uit gerecycleerde kunststoffen bestaan. In 2030 moet dit minstens 30% zijn.
• Inzamelingsdoelstelling: In 2025 moet minimaal 77% van alle plastic drankflessen tot 3 liter worden ingezameld. In 2029 moet dit minimaal 90% zijn.
• Bewustwordingsmaatregelen: Consumenten krijgen informatie en handelingsperspectieven om zwerfafval en plastic soep tegen te gaan.

Nederland

Elk land dient de Europese richtlijn om te zetten in eigen regelgeving. Hier de maatregelen die Nederland vanaf 01 juli 2023 gaat nemen:

Afhaal- en bezorghoreca (to go-locaties):

Vanaf 1 juli 2023:

• betalen klanten van voor wegwerpbekers en -bakjes, bovenop de prijs van hun eten en drinken.
• zijn ondernemers verplicht om een herbruikbaar alternatief aan te bieden.
• kan de consument kiezen voor een zelf meegebracht herbruikbaar alternatief.

Vanaf 1 januari 2024:

• Zijn voor consumptie op locatie bekers en bakjes met plastic verboden.
• Gebruiken alle locaties afwasbare kopjes, glazen, borden en bakjes of bakjes en borden zonder plastic.
• Verpakking van PET moet je zelf inzamelen om het in het recyclage circuit te brengen. Dit mag niet zomaar, je moet hiervoor een aanvraag indienen bij Inspectie Leefomgeving en Transport.

In de supermarkt gaan klanten betalen voor voorverpakte portieverpakkingen van eten en drinken voor onderweg.

Voor producenten van wegwerpplastic gelden volgende regels:

• Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid: meebetalen aan het opruimen en verwerken van het wegwerpplastic in het zwerfafval. In 2023 wordt een proefberekening gedaan en in augustus 2024 betalen producenten voor de eerste keer. Producenten kunnen individueel aan deze verplichting voldoen, of in samenwerking met andere producenten via een producentenorganisatie.
• Bewustwordingsmaatregelen: Consumenten krijgen informatie en handelingsperspectieven om zwerfafval en plastic soep tegen te gaan. Producenten gaan hieraan meebetalen.
• Markering: Voorgeschreven markeringen op de verpakkingen laten zien dat er kunststof in het product zit, dat het in de afvalbak thuishoort en dat zwerfafval negatieve effecten heeft op het milieu.
• Consumptiereductie: Er moet een significante reductie plaatsvinden van de consumptie van kunststof drinkbekers en voedselverpakkingen voor ‘on-the-go’ door bijvoorbeeld alternatieven aan te bieden voor meermalig gebruik of door het beprijzen van de verpakkingen.
• Productvereisten: Er moet gerecycled materiaal gebruikt worden in plastic flessen en de doppen moeten tijdens het gebruik vast blijven zitten aan de fles.
• Inzamelingsdoelstelling: 90% inzameling van de flessen t.b.v. recycling, hiervoor wordt statiegeld geïntroduceerd voor alle flessen tot 3 liter vanaf 2021.

Kijk voor de Nederlandse maatregelen zeker even op de twee posters van de rijksoverheid: maatregelen om gebruik van plastic wegwerpbekers en -voedselverpakkingen te verminderen en welke maatregelen gelden voor welke producten, een andere handige tool is de beslisboom: Valt uw product onder de SUP regeling?

België

België geeft invulling aan deze Europese richtlijn:

De bevoegdheden zijn in België verdeeld, er is dan ook niet 1 regelgeving gebundeld weer te geven.

• Federale overheid: bevoegd voor o.a. het bepalen van de hoeveelheid gerecycleerde kunststoffen en het introduceren van de marktverboden.
• Gewesten zijn verantwoordelijk voor het uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en de bewustwordingsmaatregelen alsook de doelstellingen inzake de gescheiden inzameling van kunststof en drankflessen.
• Gemengde doelstelling: Sensibilisering en het zorgen voor minder gebruik van plastic on-the-go verpakkingen.

Welke producten worden verboden?

Eind november 2022 heeft de federale overheid een ontwerp van een Koninklijk besluit genotificeerd aan Europa. Er gold een periode van stand still tot en met 1 maart 2023. Deze periode is verlopen en zal tot november 2023 worden verlengd en wordt zeker niet voor 1 januari 2024 in gebruik genomen. Indien het Koninklijk besluit doorgaat worden voor de Belgische voedingsmiddelenindustrie een aantal geheel of gedeeltelijk plastic producten voor eenmalig gebruik verboden. We hebben het dan over:

• Voedselverpakking voor producten voor onmiddellijke consumptie ter plaatse of om af te halen, met uitzondering van industrieel voorgevulde plastic verpakkingen voor eenmalig gebruik.
• Niet-composteerbare etiketten die bestemd zijn om op fruit en groenten te worden gekleefd. Vanaf 1 januari 2025 geldt dit verbod ook voor niet thuis composteerbare etiketten.
• Producten bestemd om onbewerkte verse groenten en fruit te verpakken met uitzondering van:
  • Groenten en fruit die zijn verpakt in partijen van 1,5 kilogram of meer
  • Groenten en fruit met een duidelijk risico van bederf bij verkoop in bulk zoals: eetbare bloemen, frambozen, aardbeien, bosbessen, braambessen, rode aalbessen en zwarte bessen.
• Volgende producten wanneer zij niet samengesteld zijn uit post-consumer gerecycleerd plastic. (Volledige lijst in bijlage 2 van het KB)
• Krimpfoliehoezen of pallethoezen; plasticfolie die wordt geplaatst op een product of een reeks te verpakken producten. Door middel van een warmtebron krimpt de folie en sluit het heel nauw aan rond het te verpakken materiaal.
• Het minimale gehalte aan gerecycleerd plastic is vastgesteld op: 25% vanaf 1 januari 2024 en 50% vanaf 1 januari 2026;
  • Stokjes; prikkers; koffie-, thee en kruidenzakjes; koffiecapsules (ook aluminium); bestek; borden; reclamedrukwerk.
  • Ongeadresseerd reclamedrukwerk met plasticverpakking.
  • Bekers voor eenmalig gebruik van karton met plastic coating.
  • Verpakkingen die PFAS bevatten.

De gewesten bepalen verder de regels  over de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en de bewustwordingsmaatregelen. Zo zullen er kosten voor zwerfvuil worden ingevoerd o.a. voor:

• Voedselverpakkingen, zoals dozen, zakjes en wikkels voor voedingsmiddelen
• drankverpakkingen van max. 3 liter
• drinkbekers en lichte draagtassen.

De OVAM voert momenteel studies uit naar de samenstelling van het zwerfvuil en de opruimkosten. Op basis daarvan kunnen we vanaf 2023 de kosten evenredig verdelen over de producenten. De bedoeling is om hierover in overleg met de andere gewesten en de federale overheid een samenwerkingsakkoord af te sluiten. Intussen zijn er al een aantal pilotprojecten opgestart met steden en gemeentes om het lokale zwerfvuilbeleid succesvoller te maken. Bekijk het volledige uitvoeringsplan van de OVAM.

Bioplastics

De term ‘bioplastic’ wordt voor twee soorten plastic gebruikt. Het betekent plastic gemaakt uit natuurlijke grondstoffen in plaats van de fossiele grondstoffen of om biologisch afbreekbare of composteerbare plastics aan te duiden. Niet alle vormen van bioplastics zijn dus gemaakt van natuurlijke grondstoffen. Ook zijn dus niet alle bioplastics biologisch afbreekbaar of afbreekbaar in de natuur. Het merendeel van de biologisch afbreekbare plastics zijn alleen maar composteerbaar in een industriële installatie.

In de aanhef van de SUP-richtlijn wordt verduidelijkt dat de SUP-richtlijn betrekking heeft op alle types kunststof en er geen onderscheid wordt gemaakt tussen op aardolie gebaseerde, bio-gebaseerde of bio-afbreekbare kunststoffen. Ook oxo-degradeerbare kunststoffen vallen onder de SUP-richtlijn: zelfs niet-eenmalige producten uit deze kunststoffen worden verboden. Microplastics vallen dan weer buiten deze richtlijn.

In het kader van de richtsnoeren is er momenteel nog onduidelijkheid en discussie over een aantal specifieke types polymeren, waaronder bijvoorbeeld viscose, cellofaan (gemaakt van cellulose) of PHBH (deel uitmakend van de polymeerfamilie van PHA’s). Het gaat met name over de vraag of deze al dan niet als natuurlijke én niet-chemisch gewijzigde polymeren kunnen worden beschouwd.

Voor deze specifieke vraagstukken moeten we echter de definitieve Europese richtsnoeren afwachten. Bovendien is in deze specifieke materie hoe dan ook de federale overheid bevoegd. Wat vanuit de Europese Commissie reeds wel wordt aangegeven is dat ter versterking van de positie van de consument voor de groene transitie, algemene ongefundeerde claims over deze kunststoffen (d.w.z. “biokunststoffen”, “biogebaseerd”, “biologisch afbreekbaar”) moeten worden verboden. Ook gelden er strikte regels voor claims als “composteerbaar” en “thuis composteerbaar”.

Je las een premiumartikel van het Normec Foodcare Kenniscentrum. Smaakt het naar meer? Bekijk dan de mogelijkheden van het Kenniscentrum abonnement. Hiermee heb je direct toegang tot alle kennis.