Onkruid in plantaardige levensmiddelen: mogelijke risico’s

Dit is een premiumartikel. Premiumartikelen maken deel uit van het Normec Foodcare Kenniscentrum abonnement.  Alle kennis en ervaring vanuit elke expertise komt samen in de Kennisbank. Je vindt hier alle relevante informatie over diverse productgroepen en wetgeving. Benieuwd? Lees wat het Normec Foodcare Kenniscentrum jou kan bieden.

In plantaardig voedsel zitten veel goede stoffen. In ons dieet zijn ze niet weg te denken. Maar wat als er van het veld ook toxines meekomen in de vorm van onkruid? In de meeste gevallen kan dit niet zoveel kwaad. Maar er zijn soorten  waar we erg ziek van kunnen worden bij inname van een te hoge hoeveelheid of bepaalde hoeveelheden verspreid over een lange termijn.   

Uitbraken 

Door een aantal uitbraken hebben de gevolgen van ongewenste onkruid in voeding media-aandacht gekregen. Zo zijn er in Australia in 2022 bijna tweehonderd mensen ziek geworden na het eten van met toxine uit onkruid besmette babyspinazie. De financiële gevolgen voor de telers zijn gigantisch aangezien de consumenten bang zijn geworden en nu minder spinazie eten. 

Ook in Uganda zijn er in 2019 driehonderd zieken en vijf doden geweest na een zendig van hulpgoederen. De oorzaak bleek toxines uit onkruid te zijn in een melange van soja en mais, verrijkt met eiwit. Zowel in de teeltgebieden in Turkije als in de fabrieken werd duidelijk dat er onvoldoende controle werd uitgeoefend op de processen in de volledige keten.  

Tropaanalkaloide en pyrrolizidinealkaloiden 

Na jaren onderzoek, wetenschappelijk advies en beleidsbesprekingen zijn maatregelen van kracht geworden voor twee soorten toxines van dergelijke onkruiden: de Tropaanalkaloide en pyrrolizidinealkaloiden. 

 De normen zijn vastgelegd in VERORDENING (EU) 2023/915 VAN DE COMMISSIE van 25 april 2023 betreffende maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen. Voorheen was dit vastgelegd in de ingetrokken Verordening (EG) nr. 1881/2006. 

Dat deze normen niet voor niks zijn, blijkt uit het aantal meldingen bij RASFF. In de jaren 2020 tot en met 2022 zijn er 15 meldingen over tropaanalkaloïden en 59 meldingen over pyrrolizidinealkaloïden geweest. Waarbij een niet gering aantal origine hebben in België, Nederland en andere landen in Noordwest-Europa.  Bij de risicoproducten worden vooral producen gemaakt van granen en kruiden. Waarbij granen en kruiden beide gelinkt worden aan tropaanalkaloide. Denk aan brood, crackers, beschuit, koekjes en kruidenthee. Pyrrozilidinealkaloide linken we eerder aan kruidenmengsels, kruidensupplementen en ook aan kruidenthee. Maar ze kunnen ook in groenten voorkomen wanneer ze per ongeluk mee geoogst worden en na een verwerkingsstap niet meer zichtbaar zijn. 

Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) lopen vooral baby’s en peuters risico om te veel tropaanalkaloïden in te nemen. Hun dieet is minder gevarieerd dan dat van volwassenen en bestaat voor een belangrijk deel uit samengestelde voeding met graan. Daarnaast kunnen consumenten die veel kruidenthee drinken of kruidensupplementen innemen de aanbevolen dosis sneller overschrijden.  

Welke types onkruid zijn verantwoordelijk? 

Tropaanalkaloiden (TA) vindt zijn origine met name in het onkruid doornappel en pyrrolizidinealkaloiden (PA) in het jacobskruiskruid. Hoewel dit niet sluitend is aangezien er meer dan 200 soorten TA’s en 600 verschillende soorten PA’s zijn. 

Doornappel en Jacobskruiskruid kunnen worden mee-geoogst. Consumptie van met doornappel verontreinigde producten kan leiden tot verschijnselen als verwijde pupillen, onregelmatige hartslag, droge mond, verstopping, moeilijk plassen en een rode huid. De effecten zijn al een aantal uur na consumptie voelbaar. Bij PA’s zoals het jacobskruiskruid kunnen zowel acute als chronische effecten optreden en op lange termijn bepaalde kankers veroorzaken. Het meest frequent gerapporteerde toxische effect van PA’s bij de mens is leverschade. 

Preventie 

Voor beide groepen toxines geldt een gelijkaardige manier van preventie. Het is belangrijk om gevaarlijk onkruid te herkennen en ze direct te verwijderen in het veld om een oogst te verkrijgen die vrij is van besmetting. Een zorgvuldige sortering van de oogst vóór verwerking is ook van essentieel belang, hoewel het na het oogsten niet altijd evident is om het blad of zaden van het onkruid te scheiden van het geoogste product.  

Voor de preventie van contaminatie met TA’s dient men in de eerste plaats de strijd aan te gaan met de doornappel (Datura), die in België en Nederland in toenemende mate voorkomt. Voor de preventie van PA’s gaat het om verschillende groepen van planten (b.v. kruiskruid (Senecio), bernagie (Borago) en heliotroop (Heliotropium)) en hun aanwezigheid hangt af van de geografische regio. We zien een toenemend probleem omdat de herbicidenwetgeving steeds strenger wordt. Wieden van onkruid zal dus nodig zijn.  

Als levensmiddelenproducent zal vanuit de gevareninventarisatie moeten blijken of het verstandig is om analyses uit te laten voeren op grondstof en/of eindproduct. Regelmatig updaten van de RASFF-gegevens in de gevareninventarisatie is daarbij verstandig.  

Je las een premiumartikel van het Normec Foodcare Kenniscentrum. Smaakt het naar meer? Bekijk dan de mogelijkheden van het Kenniscentrum abonnement. Hiermee heb je direct toegang tot alle kennis.